Bộ phim Tenet (2020) của đạo diễn Christopher Nolan là một tác phẩm khoa học viễn tưởng đầy tham vọng, xây dựng trên ý tưởng về nghịch đảo thời gian và những hệ quả vật lý kèm theo. Với cấu trúc cốt truyện phi tuyến tính và nhiều tầng thời gian đan xen, Tenet không chỉ thử thách khả năng theo dõi của người xem mà còn mở ra nhiều góc nhìn thú vị về các nguyên lý vật lý cơ bản – đặc biệt là entropy, thời gian và nhân quả.
1. Nghịch đảo thời gian – Hiện tượng vật lý hay sản phẩm của trí tưởng tượng?
Trong Tenet, con người có thể “đi ngược thời gian” thông qua một công nghệ giả tưởng: nghịch đảo entropy. Để hiểu được điều này, cần quay lại với nguyên lý thứ hai của nhiệt động lực học, vốn khẳng định rằng: trong một hệ kín, entropy luôn tăng theo thời gian. Đây là lý do vì sao các hiện tượng tự nhiên chỉ xảy ra theo một chiều: kem tan chảy chứ không tự đông lại, đồ vật rơi xuống chứ không tự bay lên, và thời gian chỉ trôi về phía trước.
Tuy nhiên, điều thú vị là các phương trình vật lý nền tảng (như phương trình Newton hay Schrödinger) lại không phân biệt chiều thời gian – tức là nếu “quay ngược băng”, các định luật đó vẫn đúng. Chính điều này tạo tiền đề để Nolan đặt ra một giả định táo bạo: nếu có thể kiểm soát entropy, con người có thể trải nghiệm thời gian theo chiều ngược lại. Dù đây là khái niệm giả tưởng, nó vẫn xuất phát từ những tranh luận có thật trong vật lý hiện đại về tính đảo ngược của thời gian ở cấp độ hạ nguyên tử.
2. Hiệu ứng nghịch đảo thời gian trong chuyển động – Khi thế giới vận hành ngược
Một trong những yếu tố ấn tượng nhất của Tenet là những cảnh hành động nơi các nhân vật và vật thể di chuyển theo hai chiều thời gian trái ngược. Khi một người bị “nghịch đảo”, họ sẽ chứng kiến thế giới ngược dòng: vết thương lành lại, đạn bay về súng, lửa trở thành hơi lạnh, và các va chạm diễn ra như được tua ngược.
Điều này bắt nguồn từ giả định rằng khi entropy của một vật thể bị đảo ngược, vật thể đó tương tác với môi trường theo trật tự thời gian đảo ngược. Với người đi xuôi thời gian, ngọn lửa đốt cháy vật thể; còn với người đi ngược thời gian, quá trình đó diễn ra ngược lại – nhiệt lượng được “hút vào”, tạo cảm giác như vật thể bị làm lạnh.
Việc phối hợp các dòng chuyển động xuôi-ngược này tạo nên những phân cảnh phức tạp và độc đáo, buộc cả khán giả lẫn nhân vật phải liên tục đặt lại câu hỏi: “Mình đang ở chiều thời gian nào?”, “Ai đang đi xuôi và ai đang đi ngược?”.
3. Giao thoa giữa hai dòng thời gian – Khi thực tại không còn tuyến tính
Tenet không chỉ dừng lại ở một dòng thời gian ngược mà mở rộng ra hai dòng thời gian song song: một dòng “bình thường” và một dòng “nghịch đảo”. Khi các nhân vật cần chuyển từ chiều này sang chiều kia, họ phải đi qua buồng quay entropy – nơi thiết bị tác động lên bản thân họ để đảo chiều chuyển động thời gian.
Khái niệm này tuy mang tính giả tưởng, nhưng lại gợi nhắc đến một vài ý tưởng trong cơ học lượng tử, như chồng chất trạng thái (superposition) hoặc hiện tượng đảo nghịch thời gian (time reversal symmetry). Dù chưa có thiết bị nào trong thực tế có thể “quay ngược” entropy của con người, ý tưởng về hai “dòng thời gian giao thoa” vẫn khiến ta đặt ra câu hỏi: liệu thời gian có thực sự là một đường thẳng, hay chỉ là một ảo giác được tạo ra bởi sự tăng của entropy?
4. Nhân quả, vòng lặp và nghịch lý thời gian – Khi mọi thứ đã được sắp đặt trước
Khác với những bộ phim du hành thời gian khác – nơi quá khứ có thể bị thay đổi, gây ra các nghịch lý kiểu “ông nội” – Tenet xử lý thời gian như một vòng lặp kín và khép kín. Ở đó, mọi hành động của nhân vật trong tương lai đều đã “xảy ra” trong quá khứ, và mọi quyết định họ đưa ra chỉ dẫn tới kết quả đã được định sẵn.
Quan điểm này gợi nhớ đến một số lý thuyết trong vật lý như nguyên lý nhất quán Novikov, vốn cho rằng các sự kiện trong quá khứ không thể bị thay đổi bởi các hành động đến từ tương lai – bất kỳ nỗ lực nào để thay đổi quá khứ đều sẽ thất bại hoặc dẫn đến cùng một kết quả.
Cách tiếp cận này giúp Tenet tránh rơi vào những mâu thuẫn logic thường gặp khi xử lý du hành thời gian. Thay vì hỏi “nếu quay về quá khứ, ta có thể thay đổi điều gì?”, bộ phim lại đặt ra một câu hỏi sâu sắc hơn: “Liệu chúng ta có thực sự tự do, hay chỉ đang thực hiện những điều đã được định trước?”
5. Kết luận
Tenet không đơn thuần là một bộ phim hành động giật gân với những pha cháy nổ ngoạn mục – nó là một hành trình trí tuệ khám phá bản chất của thời gian, entropy và nhân quả qua lăng kính điện ảnh. Dù nhiều giả thuyết vật lý trong phim còn mang tính viễn tưởng, nhưng chúng đều được xây dựng trên nền tảng khoa học vững chắc, tạo nên một thế giới tuy kỳ ảo nhưng không hề phi lý.
Bằng cách đưa các khái niệm như nghịch đảo entropy, tương tác ngược thời gian, và vòng lặp nhân quả vào cốt truyện, Christopher Nolan đã không chỉ khiến người xem “căng não” mà còn khơi gợi sự tò mò khoa học, buộc ta đặt lại câu hỏi về cách chúng ta hiểu thế giới – và chính thời gian – đang vận hành.
Cuối cùng, Tenet không cố gắng giải thích mọi điều một cách tường minh. Giống như chính thời gian trong phim, nó để lại nhiều khoảng trống cho người xem tự chiêm nghiệm. Và có lẽ, đó cũng là điểm hấp dẫn nhất: khi khoa học và điện ảnh gặp nhau, mọi ranh giới giữa thực tế và giả tưởng đều có thể bị đảo ngược.
Xem thêm các bài viết thú vị Tại đây!
